Ponad pół wieku minęło od zakończenia w Szwajcarii pod Suwałkami badań wykopaliskowych prowadzonych przez dr. Jerzego Antoniewicza – pisze w przedmowie do „Szwajcarii” Jan Jaskanis. Nowa publikacja współfinansowana ze środków Muzeum Okręgowego w Suwałkach niesie ze sobą nie tylko długo oczekiwane opracowanie wyników wieloletnich badań, ale też pewną świadomość zaczątków powstania lokalnej placówki muzealnej.
„Szwajcaria. Cmentarzysko bałtyjskie kultury sudowskiej w północno-wschodniej Polsce” to publikacja naukowa, zawierająca drobiazgową analizę poszczególnych kategorii zabytków. Książka została wydana w nakładzie 400 egzemplarzy. Zawiera między innymi zdjęcia zabytków z Muzeum Okręgowego w Suwałkach, zdjęcie pierwszego szkicu sytuacyjnego cmentarzyska, wykonanego przez Antoniego Patlę, ówczesnego kierownika Muzeum PTTK w Suwałkach (z notatką naniesioną na planie przez prof. Aleksandra Kamińskiego), czy schemat planu cmentarzyska w Szwajcarii opracowanego przez Jaskanisa w 2010 roku.
Jan Jaskanis opracowaniem materiałów zgromadzonych w trakcie wykopalisk w latach 1955 – 1966 (12 letnich sezonów wykopaliskowych) zajął się na emeryturze. W swojej książce wspomina: Jak dotąd nie znalazł się nikt chętny ani w moim, ani w młodszym pokoleniu, kto zechciałby podjąć trud opracowania wyników badań archeologicznych w Szwajcarii i ukazania ich rangi na tle szerokiej problematyki badawczej nad Bałtami. Stwierdzenie „jak dotąd” należy rozumieć: „przez ponad pół wieku”. Oznacza to, że przed publikacją „Szwajcarii” wiedza na temat prowadzonych badań ograniczała się do funkcjonujących w obiegu naukowym najbardziej efektownych zabytków, nie uwzględniała w pełni kontekstu kulturowego, w jakim wystąpiły. Trud Jerzego Antoniewicza, inicjatora ekspedycji, przez dziesięciolecia pozostawał w pewnym sensie „w ukryciu”.
Warto pamiętać o tym, że eksponaty, które niebawem będziemy oglądać na wystawie stałej w Muzeum Okręgowym w Suwałkach, zaczęły trafiać do zbiorów placówki od 1958 roku. Wcześniejsze znaleziska stawały się własnością tego, kto finansował badania. – W pierwszych sezonach prace były prowadzone z pieniędzy Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie – przypomina Jerzy Brzozowski, dyrektor Muzeum Okręgowego w Suwałkach. W zbiorach suwalskiej placówki znajdują się więc eksponaty znalezione w latach 1958 – 1966.
– Dzięki Ekspedycji Jaćwieskiej Suwalszczyzna zaistniała w mediach, był to jeden z najbardziej wyraźnych elementów promocyjnych – wspomina Jerzy Brzozowski. W swoim wystąpieniu podczas promocji książki w Warszawie, dyrektor Muzeum Okręgowego zaznaczył, że na czas badań w Szwajcarii przypadł okres organizacji zaczątków suwalskiej placówki. W 1956 roku miała miejsce konferencja archeologiczna, podczas której badacze referowali wyniki badań poszczególnych stanowisk. Efektem wymiernym spotkania było powołanie Komitetu Założycielskiego Muzeum Regionalnego w Suwałkach. 1957 rok przyniósł pierwszą czasową wystawę archeologiczną w Suwałkach. W 1960 roku placówka – wówczas państwowa – została już powołana do życia. – W latach 50. zabytki zaczęły trafiać do naszego muzeum i przez lata stanowiły trzon zbiorów. Do dzisiaj są bardzo ważną częścią eksponatów – dodaje Jerzy Brzozowski.
Publikacja Jaskanisa umożliwia spojrzenie na lata badań z szerszej perspektywy. – Ważny element kulturowy ujrzał światło dzienne w postaci tej publikacji – ocenia Brzozowski, dodając, że archeolodzy nareszcie dostali dokumentację wraz z jej interpretacją. Materiał w sposób ostateczny został wprowadzony do obiegu naukowego, pozwalając ekspertom na konfrontację, naukę, krytykę, pochwały.
Jan Jaskanis być może w przyszłym roku przyjedzie do Suwałk, by wziąć udział w promocji publikacji. Jego wkład w uporządkowanie wiedzy jest nie do przecenienia, trzeba jednak pamiętać, że udział w badaniach i odkrywaniu historii Suwalszczyzny wzięły też inne osoby: wspomniany już Jerzy Antoniewicz, Marian Kaczyński, Jerzy Okulicz, Tadeusz Dzierżykraj-Rogalski, Aleksander Kamiński, Knut Olaf Falk, Dagmar Falk, a także Antoni Patla, nad którego biografią pracuje historyk Andrzej Matusiewicz. Ogromny udział w stworzenie podwalin muzealnictwa w Suwałkach miał też zmarły w tym roku Zygmunt Filipowicz.
