Projekt „Gabowe Grądy”, dedykowany społeczności staroobrzędowców, zrodził się w głowach dwóch podlaskich twórców: Krzysztofa Kiziewicza i Marcina Lićwinko. Obaj realizowali już wcześniej działania związane z wielokulturowością i tradycją ludową, np. „Pieśni rzeki” czy „Kulturowe Mosty”. W tegorocznym projekcie podjęli natomiast próbę poznania obecnych i byłych mieszkańców Gabowych Grądów. Zaprosili do współpracy innych pasjonatów lokalnych tradycji, m.in. Krzysztofa Snarskiego – etnografa i badacza kultury staroobrzędowców, Mirosława Nalaskowskiego zajmującego się od lat folklorystyką muzyczną, Joannę Sikorę – dziennikarkę radiową i Tomasza Kluczyka- fotografa.
W czwartek, 26 stycznia o 18.00 w Muzeum Okręgowym w Suwałkach odbędzie się spotkanie ze starowierami i projektem jubileuszowym o Gabowych Grądach.
– Chcieliśmy ukazać historię i kulturę staroobrzędowców, a przede wszystkim jej obecną sytuację i miejsce na mapie kulturowej regionu. Przywiązanie do korzeni pozwoliło przetrwać tej mniejszości, a my poszukujemy odpowiedzi na pytanie czy w dobie globalizacji i homogenizacji kultury, czasach, gdy ogólnodostępne technologie mają coraz większy wpływ na jakość i treść ludzkiego życia, grupa ta jest w stanie utrzymać swój język, tradycję, wyznanie – mówi Marcin Lićwinko.
– Realizatorzy projektu przeprowadzili wiele godzin rozmów. Jeden z bohaterów filmu wspomina o tym, jak łatwo, biorąc wycinek rzeczywistości, budowano czasami krzywdzący obraz ich wspólnoty: „jeżeli pokazuje się starszego przygarbionego pana na tle rozpadającego się chlewu krytego słomą, to jest sensacja, ale takiemu, który ma ładny dom, podwórko, to zdjęcia czy wywiadu z nim już nie robią”. Mam poczucie, że twórcy tego projektu posługują się zupełnie innym kluczem i w pewnym sensie odmitologizowują tę społeczność. Nie tropią sensacji, nie szukają taniej egzotyki, ale opowiadają o ludziach i o historii wsi, z którą bohaterowie filmu są w różny sposób związani – podkreśla Monika Bania – koordynatorka projektu.
– Dzieje staroobrzędowców ukazują nam, jak wysoką pozycję w hierarchii wartości człowieka zajmują wyznawana religia oraz powiązane z nią systemy praw i zobowiązań wobec Boga i bliźniego. Z drugiej strony w obecnym świecie religijność rozumiana jako praktyka poparta wiarą i rozumem przestaje dominować. Kwestie specyfiki wyznaniowej schodzą do pozycji drugorzędnych – dodaje Krzysztof Snarski z Muzeum Okręgowego w Suwałkach.
– Wspólnie zastanawiamy się więc, czy realizacja takiego działania, w które angażują się podlascy artyści i badacze kultury, zwiększy szansę na zachowanie ginącej tradycji i przywrócenie traconego powoli przekazu międzypokoleniowego – wskazuje Marcin Lićwinko.
– Dokumentowanie kultury Starowierów wiąże się z otwarciem bohatera na rozmowę. Nie zawsze wyjazdy są owocne w kadry. Trudność w dokumentowaniu polega na tym, że Ci ludzie odchodzą… – mówi Krzysztof Kiziewicz.
Być może, dzięki przygotowanym w ramach projektu materiałom, młodzi potomkowie staroobrzędowców będą mieli szansę spojrzeć na nowo na tradycje swych przodków i włączyć się w organizację obchodów 150- lecia wsi Gabowe Grądy, która to rocznica przypada w 2017 roku. Inicjatorzy projektu mają nadzieję, że opracowane przez nich wydawnictwo, zawierające film dokumentalny, audycję radiową, fotoreportaż oraz informacje etnograficzne będzie miłym rocznicowym prezentem.
Projekt „Gabowe Grądy” realizowany od maja do grudnia 2016 roku przez Stowarzyszenie Miłośników Kultury Ulicznej ENGRAM współfinansowali: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Województwo Podlaskie i Gmina Augustów.
