Dnia 9 lutego obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej. Wybrana data nie jest przypadkowa. To upamiętnienie powołania 9 lutego 1895 roku we Lwowie Towarzystwa Ludoznawczego, którego znamienitym kontynuatorem jest Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Wydarzeniem stanowiącym asumpt do zainicjowania obchodów Dnia Etnografii było wykreślenie Etnologii z listy samodzielnych dyscyplin naukowych w październiku 2018, włączając ją w obszar nauk o kulturze i religii.
Czym zatem zajmują się wspomniane wcześniej dyscypliny? Najprościej powiedzieć, że dostrzeganiem, opisywaniem i analizą kultur ludowych różnych społeczności i grup etnicznych; budowaniem i sprawdzaniem teorii kulturowych, rozumowaniem fenomenów kulturowych i wyciąganiem wniosków o charakterze ogólnym.
W praktyce są to rozmaite badania terenowe prowadzone w trybie longotemporalnym (czyli perspektywie długiego trwania), których wyniki w postaci kart wywiadów, dokumentacji opisowej, rysunkowej, fotograficznej, a także pozyskanych artefaktów kulturowych tworzą osobiste, prywatne lub instytucjonalne archiwa badawcze, które z czasem zostają opracowane i publikowane w wydawnictwach i prasie specjalistycznej. Lokalnie to także bliski kontakt z regionalistami, twórcami ludowymi, kolekcjonerami sztuki ludowej, zespołami i grupami obrzędowymi.
Wzrost zainteresowania etnografią współczesnego pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego można między innymi obserwować na podstawie aktywności środowisk badawczych. Widać to w próbach kulturowego oznaczania granic występowania i odczytywania cech etniczno-narodowych wśród odnajdywanych w terenie wytworów kulturowych, wytyczanych na potrzeby badań Polskiego Atlasu Etnograficznego.
Istotną, wręcz fundamentalną rolę dla późniejszych poczynań badawczych i rozwoju polskiej etnografii odegrał Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. To tu w latach 1924-1935 pracowała Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa (1885-1967). Początkowo jako docent, później profesor nadzwyczajny etnologii i etnografii na Wydziale Humanistycznym wileńskiego uniwersytetu. W roku 1925 zainaugurowała istnienie uniwersyteckiego Muzeum Etnograficznego, a pracą Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego (część 1, 1929) wskazała na potrzebę regularnych i kompleksowych badań etnograficznych. W roku 1935 przeniosła się do Warszawy, gdzie objęła nowopowstałą na Uniwersytecie Warszawskim Katedrę Etnografii Polski.
Uczniem prof. Jędrzejewiczowej, a zarazem pierwszym powojennym kierownikiem warszawskiej katedry był prof. Witold Dynowski (1903-1986), którego zainteresowania badawcze oscylowały wokół obszarów przygranicznych, zwłaszcza regionu litewskiej Auksztoty.
Osobą, która w najpełniejszy sposób podjęła się badań etnograficznych obszaru Suwalszczyzny, początkowo w formie atlasowej, a później monograficznej był prof. Marian Pokropek (1932-2023). Rezultatem penetracji terenowych prof. Mariana Pokropka był szereg opracowań, wśród których znajdziemy: Niektóre tradycje historyczne a współczesne przeobrażenia kultury północnowschodnich terenów Polski „Lud” t. 50. za lata 1964–1965, Wytwórczość i sztuka ludowa Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego (Warszawa 1979), Zróżnicowanie kulturowe na pograniczu etniczno-językowym i jego odbicie w świadomości mieszkańców na przykładzie pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego w północnowschodniej Polsce [w:] „Etnografia Polska” t. 23 zeszyt 2/1997, album Suwalszczyzna – świat pogranicza (Suwałki 2009), czy Ludowe tradycje Suwalszczyzny (Suwałki 2010).
Podczas jednej z wielu rozmów z prof. Marianem Pokropkiem, które odbyłem w jego rodzinnych Otrębusach albo w Suwałkach, profesor podsumował swoje badania w następujący sposób: Z perspektywy czasu wiem, że wielu rzeczy nie dokonałem. Jednak jedną rzecz uzyskałem. To znaczy wiarygodność przekazu, skrupulatność zapisu, dociekliwość badawczą i pewne, powiedziałbym, poczucie odpowiedzialności i wartości tej pracy. (Notatki i nagrania … 2021).
Badania o charakterze etnograficznym i kulturoznawczym prowadzone są na Suwalszczyźnie nieprzerwanie od połowy lat 50. XX wieku. Prym wiedzie Muzeum Okręgowe w Suwałkach, skrupulatnie gromadząc zbiory i dokumentację badawczą.
Inicjatywom podejmowanym samodzielnie w postaci wystaw, konferencji, publikacji, towarzyszą te łączone z lokalnymi ośrodkami kultury czy Biblioteką Publiczną w Suwałkach. Rezultat jest zawsze podobny, dążący do zabezpieczenia dla następnych pokoleń najważniejszych przejawów kultury ludowej Suwalszczyzny.
