„Pamięć roślin”, nowa wystawa w Białej Synagodze w Sejnach autorstwa Dovile Dagiene, jest zdecydowanie inna niż ekspozycje, które można było zobaczyć tam wcześniej.
Artystka i fotografka, która mieszka i pracuje w Wilnie, Dovile Dagiene, zwana również DoDA, jest znana ze swojego unikalnego podejścia do uprawianej przez siebie sztuki fotografii. W 2020 roku ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Wilnie, uzyskując specjalizację z Fotografii i Sztuki Mediów oraz tytuł naukowy. Obszary jej badawczych i twórczych zainteresowań obejmują pamięć, wyobraźnię, czas i miejsce w fotografii.
Botanik Jakub Mowszowicz i „Pamięć roślin”
Inspiracją dla jej najnowszego projektu była historia botanika żydowskiego pochodzenia, Jakuba Mowszowicza, który pracował na Uniwersytecie w Wilnie. Przed wojną obronił swoją pracę doktorską na temat flory łąk Ponarów. Jak podkreśliła artystka – to tylko uwypukla olbrzymi dramat jego historii – Ponary stały się później miejscem kaźni litewskich Żydów (sam Mowszowicz stracił w trakcie wojny całą rodzinę). Niemcy przy udziale litewskich kolaborantów zamordowali w Ponarach około 100 tys. osób. W czasie wojny młody naukowiec musiał ukrywać się w ogrodzie botanicznym. Istnieją świadectwa i historie, że w tym czasie przyprowadzał żydowskie dzieci z getta wileńskiego do ogrodu botanicznego. Chciał pokazać im ogród i rośliny, „odciągnąć” je na chwilę od koszmaru wojny.
Dovile Dagiene podczas wernisażu, który odbył się we wtorek, 11 lipca w Sejnach zaznaczyła, że jej wystawę można odczytywać również w wymiarze straconej nadziei. Związek między rośliną a dzieckiem jest w naszej kulturze nie do pominięcia. Mówi się o dzieciach w kontekście rozkwitu, rozwoju. Tragedia wojny dzieciom z getta, które patrzą na odbiorców z fitografii, uniemożliwiła ten wzrost. To anonimowe fotografie – mimo starań autorce wystawy nie udało się ustalić, kto został na nich uwieczniony.
Dzieci żydowskie to oś projektu „Pamięć roślin”. Podczas pracy nad tematem – w czasie przeszukiwania archiwów, Dovile Dagiene wpadła na pomysł drukowania fotografii na liściach roślin (głównie liściach hosty). To dawna technika, która bardzo podoba się odbiorcom. Autorka wystawy przestrzega jednak przed zbytnim skupieniem na technikaliach, zamiast na sednie przekazu. Dovile Dagiene bardzo zainspirowała się historią Mowszowicza, który swoje życie spędził wśród roślin. Po wojnie botanik zamieszkał w Łodzi, gdzie pracował – wykładał na tamtejszym uniwersytecie i był inicjatorem powstania łódzkiego ogrodu botanicznego.
W swoim projekcie artystka wykorzystała technikę fitografii do tworzenia obrazu. Jest to organiczny proces fotograficzny, który wykorzystuje światłoczułe pigmenty roślinne, zazwyczaj chlorofil, do produkcji obrazu fotograficznego. Cechą charakterystyczną takich prac jest ich ulotność. Obraz nie jest trwały, co doskonale podkreśla istotę umykającej pamięci o wydarzeniach, ludziach.
Te fotografie są odbiciem dzieciństwa, znalezionym w archiwach Muzeum Historii Żydów imienia Gaona w Wilnie. W latach powojennych, po likwidacji getta wileńskiego i getta kowieńskiego, te fotografie, jak liście opadające z drzew, można było znaleźć rozrzucone po podwórkach i ulicach tych miast.
Wystawa będzie otwarta w Białej Synagodze w Sejnach do końca lata. Autorka wystawy „Pamięć roślin” chciałaby w przyszłości zaprezentować w Wilnie więcej zdjęć znalezionych w archiwach i świadczących o przeszłości gett w Wilnie i Kownie oraz o ludobójstwie w Ponarach.
Pamięć jest niezwykle ważna, o czym „Pogranicze” zaświadcza w swojej działalności. Ta wystawa stanowi uzupełnienie, kolejną cegiełkę dołożoną do wieloletnich starań o zachowanie pamięci pokoleń. Dzięki niej możemy przeanalizować przeszłość i stworzyć lepszą przyszłość. Dovile Dagiene, za pomocą unikalnej techniki fitografii, pozwala nam spojrzeć na historię z zupełnie nowej, poruszającej perspektywy. Jej prace są nie tylko piękne, ale przede wszystkim pełne emocji.
Ekspozycja „Pamięć roślin” jest jedną z propozycji wydarzeń trwającego „Lata w Pograniczu”.
Fot. Niebywałe Suwałki
