Program „Centra opiekuńczo-mieszkalne” to inicjatywa mająca na celu wsparcie osób dorosłych z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, oferująca im zarówno pobyt dzienny, jak i całodobowy. Główne założenia programu to poprawa jakości życia, rehabilitacja oraz zapewnienie niezbędnej opieki. W Suwałkach pomysł stworzenia takiego centrum spotkał się z aprobatą lokalnych władz, jednak wdrożenie tej idei napotkało szereg trudności związanych z wymogami Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które zmieniły zasady programu po jego rozpoczęciu.
Suwałki na drodze do stworzenia COM-u
Władze Suwałk, dostrzegając potrzebę takich ośrodków, podjęły działania, aby stworzyć Centrum Opiekuńczo-Mieszkalne w mieście. Projekt funkcjonalny budynku przygotowano już w 2021 roku, a jego powierzchnia miała wynosić około 500 m², z 6 jednoosobowymi pokojami dla osób wymagających całodobowej opieki. Dodatkowo, centrum miało oferować dzienne wsparcie dla 14 osób. Obiekt oferowałby wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami, które mogłyby tam nie tylko odpoczywać, ale również przechodzić rehabilitację i integrować się z lokalną społecznością.
Radni miasta jednogłośnie poparli ten projekt, rozumiejąc, jak ważne jest stworzenie takich miejsc, zwłaszcza w obliczu wyzwań, przed którymi stają rodziny osób z niepełnosprawnościami. Z perspektywy rodziców i opiekunów, którzy od lat zmagają się z brakiem takich ośrodków, powstanie centrum byłoby odpowiedzią na ich potrzeby.
„Dorośli z autyzmem, tak jak inne osoby z niepełnosprawnościami, potrzebują miejsca, w którym będą mogli żyć samodzielnie i z godnością” – mówi Anna Kłosowicz, jedna z lokalnych mieszkanek i matka dziecka z autyzmem i dodaje: „Kiedy nasze dzieci były małe, ich potrzeby były inne, a dostępność szkół, przedszkoli i innych form wsparcia była oczywista. Jednak w miarę jak dorastają, staje się to coraz trudniejsze, szczególnie dla nas, rodziców, którzy z biegiem lat stajemy się coraz starsi. Takie centrum mogłoby wspierać niezależność dorosłych osób ze spektrum, umożliwiając im rozwój umiejętności niezbędnych do bardziej samodzielnego życia oraz integrację społeczną.”
Potrzebne zmiany w projekcie
Mimo poparcia władz Suwałk, sam program został przez Najwyższą Izbę Kontroli oceniony jako „nieprawidłowo i nierzetelnie przygotowany i wdrożony przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej”.
„Nieprawidłowości w traktowaniu powiatów i gmin oraz nieprawidłowości w realizacji programu Centra Opiekuńczo-Mieszkalne to najważniejsze wnioski z kontroli NIP. Koszty programu obejmującego opieką osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wyniosły ponad 270 mln zł. Zainteresowanie programem było znacznie większe niż liczba dostępnych w nim miejsc, a wielomiesięczne opóźnienia w podpisywaniu umów zniechęcają samorządy do korzystania z niego. Niepewna jest także przyszłość programu. Istnieje ryzyko, że bez dalszego dofinansowania większość centrów przestanie działać, a osoby z niepełnosprawnością będą musiały szukać innego miejsca i sposoby wsparcia” – zaznacza Marian Banaś, prezes NIK.
Projekt z Suwałk również wymaga zmian – przede wszystkim modyfikacji przestrzennych, takich jak zmiana pokoi dwuosobowych na jednoosobowe, zgodnie z zaleceniami ministerstwa. Ponadto, projekt nie uwzględnia jeszcze pomieszczenia do wydawania posiłków, odpowiednich węzłów sanitarnych, ani magazynu żywności, co także wymaga dostosowania. Mimo przygotowania dokumentacji, koszt dostosowania budynku do nowych standardów przewyższa dostępne środki, a samorząd stoi przed wyzwaniem zabezpieczenia brakującej kwoty, sięgającej ponad 1,1 mln zł.
Maksymalne dofinansowanie, które miasto Suwałki mogłoby uzyskać na realizację programu, wynosi 3,865 mln zł. Jednak rzeczywisty koszt budowy obiektu o powierzchni 500 m² wynosi około 5 mln zł, co oznacza, że miasto musiałoby pokryć różnicę z własnego budżetu. Dodatkowo, utrzymanie takiego centrum wiąże się z dużymi kosztami bieżącymi, w tym zatrudnieniem wykwalifikowanego personelu, takiego jak terapeuci, opiekunowie, czy psychologowie. To oznacza, że samo funkcjonowanie placówki wymagałoby stałego wsparcia finansowego, które na poziomie lokalnym jest trudne do zapewnienia. Na razie nie wiadomo, czy zmiany na poziomie rządowym obejmą ten aspekt.
Potrzeby są ogromne
Warto jednak podkreślić, że mimo wyzwań związanych z realizacją programu, potrzeba tworzenia takich centrów jest niepodważalna. Wiele rodzin w regionie, w tym rodziny osób dorosłych ze spektrum autyzmu, liczy na powstanie takiego miejsca. „Centrum opiekuńczo-mieszkalne mogłoby stać się przestrzenią, w której osoby z autyzmem mogłyby nie tylko uzyskać odpowiednią opiekę, ale także rozwijać umiejętności, które pozwolą im żyć bardziej niezależnie” – mówi Urszula Duda, która z osobami ze spektrum autyzmu i osobami z niepełnosprawnością pracuje na co dzień.
Program „Centra opiekuńczo-mieszkalne” z pewnością wymaga rewizji i dostosowania zasad, zwłaszcza w kontekście dotacji i dalszego finansowania po zakończeniu okresu dofinansowania. Zwiększenie elastyczności i zapewnienie realnego wsparcia samorządom pozwoliłoby na skuteczniejszą realizację programu i stworzenie centrów, które odpowiadałyby na realne potrzeby osób z niepełnosprawnościami. W Suwałkach, jak i w wielu innych miastach w Polsce, brak takich ośrodków jest palącym problemem.
