Z niedawno opublikowanego raportu branżowego wynika, że 12,1% konsumentów twierdzi, że skorzystało już z systemu kaucyjnego. Wydaje się to mało prawdopodobne, bo w sprzedaży jest jeszcze niewiele opakowań zwrotnych. Niewiedza może wynikać z niedostatecznej akcji informacyjnej dotyczącej zasad samego zwrotu ww. opakowań. Zdaniem autorów raportu, wiele osób nie wie, że zwrot kaucji dotyczy tylko oznaczonych opakowań i w niektórych sklepach nie jest jeszcze możliwy. Według ekspertów, edukacja konsumentów w tym zakresie będzie kluczowa dla skutecznego funkcjonowania systemu oraz osiągnięcia założonych przez ustawodawcę celów.
Jak wynika z raportu (autorstwa UCE Research i Shopfully), 12,1% dorosłych konsumentów informuje, że już skorzystało z niedawno wprowadzonego systemu kaucyjnego. Jednak, zdaniem ekspertów, te deklaracje wydają się zawyżone, bo na rynku aktualnie nie ma jeszcze zbyt wielu opakowań kaucyjnych. Problem może tkwić w niedostatecznej wiedzy Polaków. Potwierdzać to może fakt, że w badaniu, zrealizowanym w lipcu br. dla branżowego portalu o handlu, ponad 13% konsumentów twierdziło, że system kaucyjny już działa, a blisko 52% nic kompletnie na ten temat nie wiedziało, choć w tamtym czasie w mediach już sporo o tym się mówiło. Część sieci handlowych organizowała akcje promocyjne, w ramach których zachęcano klientów do przynoszenia butelek. Miało ich to oswoić z nowymi zasadami. Jednak Polacy mogli potraktować wzięcie udziału w takiej akcji jako skorzystanie z systemu.
– Do końca 2025 roku trwa okres przejściowy i na półkach jest jeszcze niewiele opakowań objętych systemem kaucyjnym. Dla sklepów to czas na wyprzedanie starych butelek. Niewiedza Polaków w zakresie tego, co można zwrócić, wynika ze słabej komunikacji dotyczącej systemu kaucyjnego. Kampania informacyjna zaczęła się późno, bo dopiero w połowie września. Ma mały zasięg. Prowadzona jest tradycyjnymi kanałami – poprzez stronę internetową Ministerstwa Klimatu i Środowiska, radio i telewizję. Nie zostały szeroko wykorzystane social media – Instagram, FB i TikTok, które mają zdecydowanie większy potencjał dotarcia do społeczeństwa. Ponadto kampania nie odpowiada na wszystkie pytania i w związku z tym ludzie czują się zdezorientowani i zagubieni – komentuje Sławomir Pacek, prezes Stowarzyszenia „Polski Recykling”.
Autorzy raportu mają jednak nadzieję, że w niedalekiej przyszłości odpowiednia liczba opakowań z oznaczeniami zmotywuje Polaków do regularnego udziału w tym systemie. Jednak to z pewnością nie nastąpi szybciej niż w 2026 roku, gdy upłynie karencja dla producentów i sieci handlowych. – Wtedy będzie można sprawdzić, jak faktycznie konsumenci korzystają z ww. systemu. W tym czasie oczywiście należałoby postawić na solidną kampanię edukacyjną, w której nie tylko pokaże się, o co w tym chodzi, ale przede wszystkim będą prezentowane realne zachęty, które potem faktycznie wpłyną na postawę konsumentów – przekonuje Robert Biegaj, ekspert rynku retailowego z Shopfully.
Zdaniem ekspertów z UCE Research, jeżeli ustawodawca o to lepiej nie zadba, to system kaucyjny będzie kulał. Na rynku np. mówi się, że cała akcja informacyjna była spóźniona i nie pokazała różnego rodzaju zachęt i bonusów dla konsumentów. Jeśli nic się w tej kwestii nie zmieni, to nawet sieci handlowe w tym zakresie niczego więcej nie wskórają, bo trafią na opór ze strony konsumentów. Wówczas system zostanie niszowym rozwiązaniem na rynku, a przecież nie o to chodzi.
– Ważną kwestią jest także to, że system kaucyjny to nie tylko butelkomaty, ale również ręczna zbiórka opakowań w sklepach i poza nimi, która jest bardzo istotna. Natomiast sprzedawcy informują, że część opakowań po prostu jest podrzucana do miejsca odbioru. Może to wynikać z tego, że konsumenci nie bardzo rozumieją, jak działa system. Można podejrzewać, że osoby, które zostawiły puste butelki pod sklepem lub urządzeniem do ich odbioru, bo np. automat ich nie przyjął, założyły błędnie, że w ten sposób skorzystały już z systemu kaucyjnego – dodają autorzy raportu.
W najnowszym badaniu 85,2% konsumentów podało, że do tej pory nie skorzystało z systemu kaucyjnego. Dotyczyło to głównie osób z dużych i ze średnich miast. Częściej o oddaniu opakowań mówili mieszkańcy małych miejscowości i wsi. Jak wyjaśnia prezes Pacek, w większych miastach jest więcej dużych sklepów, które mają szerszą powierzchnię magazynową. Zanim wyprzedadzą swoje zapasy produktów nieobjętych kaucją, musi minąć sporo czasu. Natomiast w małych miejscowościach sklepy są mniejsze, mają ograniczone możliwości magazynowania i rotacja produktów jest większa. Dlatego tam najprawdopodobniej wcześniej trafią produkty w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym.
– Mieszkańcy mniejszych miejscowości, w większym stopniu zareagowali na nowe stanowisko. Dla nich kilka złotych czyni zauważalną różnicę. Z kolei niechęć do korzystania z systemu kaucyjnego to przejaw swoistej polskiej przekory. Najdłużej będą opierać się osoby, dla których dodatkowa opłata w wysokości kilku złotych do butelek pozostaje niezauważalna – uważa dr Maria Andrzej Faliński, ekspert rynku detalicznego, były dyrektor generalny POHiD-u.
Polacy, którzy nie skorzystali z systemu, tłumaczyli to głównie brakiem okazji – 23,7%, obserwacją tematu – 18,6%, a także chęcią zebrania większej liczby butelek – 12,4%. – Mówienie o braku okazji do oddania butelek oraz chęci uzbierania większej liczby, by odnieść je hurtem, to powody wynikające z poszukiwania taktyki pogodzenia się z nową rzeczywistością sklepową. Początkowa niechęć nie przesądza oczywiście o losach systemu kaucyjnego. Będzie on obowiązywał, choć można zakładać, że z czasem ujawni się konieczność wprowadzenia zmian dotyczących sposobów płatności czy oddawania butelek – przewiduje dr Faliński.
Natomiast 17,4% badanych konsumentów zapowiedziało, że w ogóle nie zamierza korzystać z systemu kaucyjnego. 9,4% stwierdziło, że nie widzi w tym sensu, ale jeszcze zobaczy. 8,7% poinformowało, że nie chce im się nosić butelek. 4,8% zapewniło, że nie ma jak tego robić. 3,9% badanych twierdziło, że próbowało skorzystać z systemu, ale bez skutku. Natomiast najmniej osób zadeklarowało, że nie potrafi wskazać powodu – 1,1%. Do tego należy dodać, że 2,7% konsumentów w ogóle nie pamięta, czy skorzystało już z systemu. Zdaniem Roberta Biegaja, osoby, które zadeklarowały, że nie planują oddawać butelek, są sceptyczne lub zniechęcone, ale niekoniecznie trwale przeciwne nowym zasadom. Ekspert z Shopfully uważa, że dzięki odpowiedniej komunikacji, skupiającej się np. na tym, ile ton plastiku odzyskano, można tych konsumentów przekonać do oddawania butelek.
– Kluczowy jest komfort użytkowania. System nie może być uciążliwy. Dostępność punktów odbioru i ich czytelne oznakowanie ma ogromne znaczenie. Osoby, które próbowały bez skutku, pokazują, że brak spójności w funkcjonowaniu systemu może szybko zniechęcać, bo np. jeden sklep przyjmuje butelki, a inny nie. W perspektywie 6-12 miesięcy można spodziewać się stopniowego wzrostu udziału osób, które z tego skorzystają. Wyrównają się granice między regionami. Duże miasta dołączą do trendu, gdy system stanie się wygodny i powszechny. Z czasem konsumenci przekonają się, że kaucja to nie dodatkowy obowiązek, ale prosty sposób na zwrot pieniędzy i ekologiczne działanie – podsumowuje Robert Biegaj.
