Historia Suwałk w Wirtualnym Sztetlu

Okazuje się, że o dziejach Suwałk i ich mieszkańców można napisać zupełnie inaczej. W sieci działa portal żydowskiej historii lokalnej – Wirtualny Sztetl. Pomysłodawcy chcą, by pełnił rolę pomostu między historią polsko-żydowskich miast i współczesnym, wielokulturowym światem.  

Na stronie znajduje się prawie 65 tys. zdjęć, 899 nagrań wideo i 111 materiałów audio, a także biografie i fragmenty historii 2163 miejscowości, w tym również Suwałk. Wszystkie informacje dotyczą Żydów i ich losów przed wojną, w czasie okupacji i po wojnie. Na stronę www.sztetl.org.pl warto wejść chociażby z ciekawości, ponieważ większość informacji tam opublikowanych nie można znaleźć nigdzie indziej (chyba że w Archiwum Państwowym w Suwałkach).

Marta Kubiszyn opowieść o mieście nad Czarną Hańczą zaczyna w ten sposób: „Data osiedlenia się Żydów w Suwałkach nie jest znana. Pomimo iż założyciele i właściciele miasta – kameduli wigierscy – w akcie nadającym ośrodkowi prawa miejskie zachęcali Żydów do osiedlania się i wyznaczyli osobną ulicę przeznaczoną specjalnie dla osadników wyznania mojżeszowego, na podstawie zachowanych źródeł nie można jednoznacznie potwierdzić obecności Żydów w Suwałkach aż do początku XIX w. Niektórzy badacze sądzą iż niewielka grupa Żydów osiedliła się tu w 2 poł. XVIII w., jednak potem opuściła miasto lub być może została z niego wygnana.

Z historii nietypowej, momentami niewygodnej wynika, że „najstarsze wzmianki o Żydach w Suwałkach pochodzą z 1808 r., kiedy to w centralnej części miasta zamieszkiwała niewielka społeczność, licząca 44 osadników pochodzących głównie z okolicznych miasteczek i wsi. W ciągu kolejnych dwudziestu lat społeczność żydowska w mieście szybko rozrastała się, tak iż na początku lat 20. XIX w. powstała tu samodzielna gmina.

Historia w serwisie została została potraktowana z wielką uwagą. Na stronie można znaleźć informacje o najlepszych suwalskich portrecistach okresu międzywojennego – fotografach Józefie Bernsteinie (Szlomo Josef Bernstein), Josielu Potaszyńskim czy reportażyście – Henochu Bernsteinie. Z otchłani historii można wydobyć informacje o tym, gdzie w Suwałkach istniał dom modlitwy Beit Jakow, a także o tym, że w naszym mieście urodziła się wybitna wiolonczelistka Halina Kowalska, która miała okazję koncertować z Władysławem Szpilmanem, Tatianą Woytaszewską, Jerzym Lefeldem czy Barbarą Malwe. Jedna z jej córek  – Henryka Trzonek jest znaną skrzypaczką. Na co dzień mieszka we Frankfurcie nad Menem, w Polsce występowała ostatni raz w maju 2011 r., podczas wydarzenia promującego książkę o jej matce. 

Poniżej fragment koncertu Henryki Trzonek w Polsce.

[pro-player]http://www.youtube.com/watch?v=DCQMxJEclCM[/pro-player]

Wirtualny Sztetl zawiera też informację o rodzinie Adelsonów i siostrach Solnickich, które należały do grupy tych niewielu suwalskich Żydów, którzy przeżyli wojnę i po wyzwoleniu wrócili do swojego rodzinnego sztetla. 

Strona daje możliwość dotarcia do zapomnianych dziejów Suwałk – w serwisie przeczytać można m.in. o kirkucie znajdującym się przy ul. Zarzecze, który został zniszczony w czasie okupacji niemieckiej, gdy niemiecki burmistrz Suwałk nakazał wyrwać kamienne nagrobki i wykorzystać je do budowy basenu i utwardzania dróg. 

Wirtualny Sztetl zawiera jednak i takie informacje, do których dostęp można uzyskać tylko po zalogowaniu się. Przykładem niedostępnych danych jest biografia i twórczość urodzonego w Suwałkach Abrahama 'Yaira' Sterna.

Fot. ze strony: www.sztetl.org.pl – 1 – Judel Jogel z żoną Ruth na stopniach wagonu na dworcu kolejowym w Suwałkach; 2 – synagoga.