… A ja w tym czasie – obwieściła Zosia – namaluję jeszcze jeden obrazek: słonecznik z niebieską łodygą… Spodoba im się – zapewniła Zosia. – Przynajmniej tym z fantazją i zmysłem głębi, bo szybko zrozumieją, że niebieska łodyga mówi więcej o kwiatach niż zielona łodyga, bo niebieski jest smutniejszy niż zielony…
Autor: ADA
Cytat zaczerpnęłam z książki Marie-Luise Raters pt. „Filozof bez brody, czyli jak polubić myślenie” – rozdział II „Janek i Zosia malują słoneczniki i sprzedają je na kiermaszu”. Historia opisuje przygodę dwojga nastolatków, którzy namalowali słoneczniki z wyobraźni, sprzedali obrazki i sprawili mamie niespodziankę. Treść rozdziału tej książki przedstawia doskonały obraz myślenia twórczego, rozwoju wyobraźni i kreatywności starszych dzieci.
Dojrzewają słoneczniki w naszych przydomowych ogrodach i na działkach. Wykorzystajmy ten moment na różne zabawy z młodszymi dziećmi, szczególnie wspierające właściwości psychiczne: procesy poznawcze – dzięki nim zdobywamy i przechowujemy informacje o świecie oraz przez operowanie informacjami – tworzymy nowe; procesy regulacyjne – dzięki nim ukierunkowujemy naszą aktywność, zachowujemy się w odpowiedni sposób.
Dziś rozwinę temat: Jak pięciolatek poznaje świat i co z tego świata odbiera?
Informacje o świecie można odbierać i zbierać tylko wówczas, gdy zwrócimy na nie uwagę. Uwaga – kierowanie świadomości na działające bodźce, uświadomienie sobie działania bodźców, zmian w sytuacji. Uwaga pięciolatka jest mimowolna, krótkotrwała, niepodzielna – dziecko nie potrafi skoncentrować się na kilku bodźcach, lecz wyłącznie na jednym.
Pamięć – zdolność do gromadzenia informacji, przechowywania ich oraz do odtwarzania informacji w formie rozpoznawania bądź przypominania. W zależności od drogi dotarcia, przyswojenia informacji, rozróżniamy pamięć wzrokową, słuchową, dotykową, ruchową. Zwykle zapamiętujemy to, co jest dla nas ważne, również emocjonalnie. Nie inaczej jest w przypadku dziecka. Pamięć pięciolatka jest mimowolna, mechaniczna, krótkotrwała. Mała gotowość pamięci – dzieci po dłuższej chwili „mogą wydobyć” z pamięci informację, o którą nam chodzi.
Właściwe procesy poznawcze to wrażenia, spostrzeżenia i myślenie.
Wrażenia – poznawanie pojedynczych cech przedmiotów i zjawisk. Ponieważ wrażeniowe poznawanie świata dominuje do około 7-8 miesiąca życia, pominiemy tutaj ten proces. Warto zatrzymać się na tych procesach, które związane są bezpośrednio z nauką w szkole. Są to: spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe oraz myślenie (w przedszkolu są niezwykle istotne również spostrzeżenia dotykowe, smakowe i węchowe).
Spostrzeganie to proces bezpośredniego poznawania przy pomocy zmysłów wszystkich rzeczy, zjawisk, ich cech, właściwości oraz związków; zależności typu fizycznego, które zachodzą między nimi. W spostrzeganiu wzrokowym poznawane są zależności przestrzenne typu: nad, pod, za, obok, przed, na dole, z tyłu, z prawej itp. Znajomość tych zależności jest niezbędna do opanowania podstawowych umiejętności szkolnych: pisania, czytania, liczenia, czytania mapy.
W spostrzeganiu słuchowym rozpoznawane są zależności czasowe, takie jak: kolejność głosek, odległości czasowe, między innymi: czas trwania głosek (ni – ń, si – ś, ci – ć), kolejność słów w mówieniu i wyrazów w pisaniu oraz czytaniu. Dzieci z trudnościami w spostrzeganiu zależności czasowych nie lubią słuchać książek – nie mogą z potoku mowy wyodrębnić poszczególnych słów i nie rozumieją tekstu, poleceń itp. Różnicowanie zależności czasowych jest konieczne do opanowania czytania, pisania z pamięci i ze słuchu oraz do opanowania liczenia.
Spostrzeżenia wzrokowe – pięciolatek spostrzega jeszcze dość chaotycznie, w sposób nieuporządkowany, przypadkowy. Nie spostrzega jeszcze zależności przestrzennych między elementami.
Myślenie to proces pośredniego poznawania rzeczywistości, w którym wykorzystuje się informacje już przyswojone dzięki zmysłom i doświadczeniu w działaniu. Myślenie polega na tworzeniu nowych informacji w procesie przetwarzania informacji już posiadanych. Myślenie zależy od: ilości i jakości informacji (rola środowiska domowego i przedszkolnego); zdolności do ich przetwarzania zależnej od wrodzonych możliwości (inteligencja, wiek); doświadczeń i ćwiczeń w operowaniu i przetwarzaniu informacji (rola środowiska).
Pięciolatek zdobył już wiele doświadczeń przez własną aktywność – z książek, bajek, opowiadań, z telewizji i czasem również z Internetu. Nie zawsze są to informacje istotne, często bywają powierzchowne, niepełne, nieuporządkowane. Dziecko jeszcze nie potrafi oddzielić informacji prawdziwych, rzeczywistych od informacji bajkowych, stworzonych w wyobraźni.
Jak myśli pięciolatek?
Ma duże trudności z przyswojeniem informacji dotyczących: przestrzeni, czasu (pór dnia, dni tygodnia, pojęć: wczoraj, dziś, jutro), ale zna i różnicuje pory roku.
Potrafi porównać pod kątem różnic (zwykle skupia się na barwie, wielkości, czynnościach).
Potrafi porównywać pod kątem podobieństw.
Potrafi klasyfikować ze względu na dwa, trzy kryteria.
Definiuje, biorąc pod uwagę funkcje (stół do jedzenia, ławka do siedzenia, poręcz ławki do opierania pleców, kosz/torebka do wrzucania pestek słonecznika etc.).
Myśli często w sposób skojarzeniowy.
Myślenie życzeniowe jest często dla dziecka myśleniem prawdziwym.
W myśleniu nie uwzględnia przekształceń materiału, opiera się na cechach wyglądu zewnętrznego.
Pięciolatek w myśleniu matematycznym
Przelicza zbiór składający się z około 10 elementów (licząc, dotyka elementów), rzadko przekracza próg dziesiątkowy.
Potrafi na prośbę dokładać (dodawać) i zabierać (odejmować) elementy zbioru, podając wynik (bardzo rzadko w pamięci).
Rozumie pojęcia: więcej, mniej, tyle samo; nie rozumie pojęć: o tyle więcej, o tyle mniej, tyle razy mniej lub więcej.
Rozpoznaje proste figury geometryczne.
Nie rozwiązuje prostych zadań tekstowych.
Nie rozumie jednostek miar.
Mowa pięciolatka pełni funkcję komunikacyjną – zarówno z dorosłymi, jak i z dziećmi. W wieku 4-5 lat słownik bierny (rozumienie słów), jak czynny (posługiwanie się słowami) dziecka znacznie powiększa się i jest uwarunkowany kulturowo. Dzieci, którym czyta się książeczki i rozmawia o nich, znają znacznie więcej słów niż bierni słuchacze, a zupełnie nie ma porównania z tymi dziećmi, z którymi mało się w domu rozmawia i wcale nie czyta książek i nie opowiada bajek.
KSIĄŻKA ZAUWAŻONA
Seria Mistrzowie wyobraźni
- W poszukiwaniu światła. Opowieść o Marii Skłodowskiej – Curie (2 CD + książeczka, wiek 8+)
Anna Czerwińska-Rydel
Czyta: Anna Dymna
Muzyka: Fryderyk Chopin, Karol Szymanowski
Opowieść o najwybitniejszej polskiej uczonej, dwukrotnie uhonorowanej Nagrodą Nobla, której odkrycia zna cały świat.
- Ciepło – zimno. Zagadka Fahrenheita (2 CD + książeczka, wiek 8+)
Czyta: Adam Ferency
Muzyka: Maciej Mulawa (w wyk. kompozytora)
Opowieść o gdańskim uczonym, wynalazcy termometru rtęciowego i nowej skali temperatur.
Publikacja (audio) zawiera 2 płyty oraz książeczkę, w której znajduje się wiele cennych informacji o czasach odkryć Fahrenheita, Celsjusza i Kelvina, w dodatku Młodego Naukowca odnaleźć można opisy eksperymentów z temperaturą do samodzielnego wykonania w domu.
- Wędrując po niebie z Janem Heweliuszem (2 CD + słownik astronoma, wiek 6+)
Czyta: Jan Englert
Król Jan Kazimierz nazwał Heweliusza „królem astronomii”. Jako dziecko Heweliusz chciał wejść po drabinie na księżyc, a jego ulubieńcem była gadająca papuga.
Wydawcą tych pozycji jest Akademia Rozwoju Wyobraźni BUKA – www.buka.com.pl
- Pionierzy, czyli poczet niewiarygodnie pracowitych Polaków
Autor: Marta Dzienkiewicz
Ilustracje: Joanna Rzezak, Piotr Karski
Wydawnictwo: Dwie Siostry, Warszawa 2013
Format A-4, twarda okładka, usztywnione kartki.
Publikacje zawiera 54 historie niezwykłych ludzi. Poczet otwiera Jan z Kolna – żeglarz, który ponoć dotarł do Ameryki wcześniej niż Kolumb. Kolno to mała miejscowość na Podlasiu, w której nazywają Jana najbardziej znanym kolniakiem. Jan Matejko przedstawił Jana z Kolna na obrazie pod tytułem „Wpływ Uniwersytetu na kraj w wieku XV”. Podróżnika widać na pierwszym planie, siedzącego i opartego o globus. Tymczasem do dziś nie wiadomo… czy naprawdę żył! I znów pojawia się historia o Janie Heweliuszu (s. 12), twórcy największego laboratorium astronomicznego oraz o Marii Skłodowskiej-Curie. Bardzo ciekawe opowieści związane są z postaciami Jacka Karpińskiego, konstruktora polskiego minikomputera; Kazimierza Funka, odkrywcy witamin; Czesława Tańskiego, prekursora polskiego szybownictwa itd.
- Ale patent. Księga niewiarygodnych wynalazków
Autorzy: Małgorzata Mycielska, Aleksandra i Daniel Myzielińscy
Wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2014
Format A-4, twarda okładka, usztywnione strony.
Kiedy na przełomie XV i XVI wieku Leonardo da Vinci wymyślił czołg, samochód, helikopter, lotnię, spadochron, łódź podwodną, windę i teleskop, uznano go za marzyciela, albo nawet za wariata. Dziś mówi się, że to geniusz, który wyprzedził swoją epokę…
Publikacja zawiera przegląd dawnych i współczesnych wynalazków – nowatorskich, przełomowych, zabawnych, nieudanych czy wręcz niemożliwych; ale świadczących o ludzkiej fantazji.
- Zróbmy sobie arcydziełko
Autor: Marion Deuchars
Wyd. Dwie Siostry, Warszawa 2013
Format A-4, usztywniane białe kartki, grafika. Książka interaktywna – szkicownik, który inspiruje do działań plastycznych i twórczego myślenia.
Publikacja zachęca do poznawania różnych technik malarskich i stylów charakterystycznych dla różnych artystów. Dziecko może stworzyć „własnego” Jacksona Pollocka, pójść w ślady Aleksandra Caldera, Vincenta van Gogha. Zachęcam do zabaw według poleceń zawartych w tej publikacji.
- Arcypalce
Marion Deuchars
Wyd. Dwie Siostry, Warszawa
Format A-4, usztywnione kartki, kolor – grafika.
Własne palce i farba – to wszystko, czego potrzebuje dziecko, by tworzyć. Publikacja pozwala odkryć magię odcisków palców i na tej bazie zbudować cały świat: rośliny, zwierzęta, budowle, flagi, litery etc. Wycinaj szablony, wykorzystuj tusz, poznawaj inne techniki, dzięki którym z odcisków można zrobić jeszcze więcej.
GŁOS KSIĄŻKI
Bajki filozoficzne, Michel Piquemal, wyd. muchomor.pl
„Trzy sita” czyta Marcin Tylenda
Jest to opowieść dydaktyczna, przypisywana greckiemu filozofowi – Sokratesowi.