Gospodarka leśna w Puszczy Białowieskiej, unikalnym obiekcie znajdującym się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, stanowi od lat przedmiot kontrowersji z powodu wielu nieprawidłowości w prowadzeniu działań zgodnie z przepisami ochrony przyrody. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli (NIK) ujawniła szereg problemów, w tym brak zintegrowanego planu zarządzania, sprzeczności między różnymi reżimami ochronnymi oraz nieprawidłowości w przeprowadzaniu inwentaryzacji przyrodniczych.
Puszcza Białowieska, wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1979 roku, doświadczyła zmian w 2014 r., obejmujących powiększenie obszaru objętego ochroną i wyłączenie znacznej części z działań gospodarczych. Niemal dziewięć lat temu Polska zobowiązała się do opracowania zintegrowanego planu zarządzania, jednak do dziś dokument ten nie został przyjęty. Brak spójności między reżimami ochronnymi wynikającymi z wpisania Puszczy na listę UNESCO a planem zadań ochronnych Natura 2000 doprowadził do chaosu w gospodarce leśnej.
Kluczowe błędy w prowadzeniu gospodarki leśnej obejmują decyzję z 2016 r. o zwiększeniu zakresu działań, motywowaną potrzebą gradacji chrząszcza kornika drukarza. Pomimo kontrowersji i sprzeciwu środowiska naukowego, decyzje te doprowadziły do naruszenia dyrektyw siedliskowej i ptasiej, co potwierdził wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Wprowadzenie planów urządzenia lasu na lata 2012–2021 bez przyjęcia zintegrowanego planu zarządzania oraz nieprzestrzeganie ograniczeń w prowadzeniu gospodarki leśnej spowodowały, że część obszarów została wyłączona z działań gospodarczych. Brak skoordynowanych działań i analiz wpłynął na prawie 97% powierzchni Nadleśnictwa Białowieża, ponad 62% Nadleśnictwa Browsk i ponad 68% Nadleśnictwa Hajnówka.
Kontrola NIK wykazała również, że fundusz leśny, mający zrekompensować utraty wynikające z reżimów ochronnych, nie działa zgodnie z oczekiwaniami. Nadleśnictwa otrzymywały dopłaty, ale nie były w stanie w pełni realizować zadań gospodarki leśnej, co skutkowało m.in. spadkiem przychodów ze sprzedaży drewna.
Wnioski NIK skierowane do Ministra Klimatu i Środowiska oraz Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych obejmują potrzebę dostosowania przepisów krajowych do międzynarodowych zobowiązań, przyjęcia zintegrowanego planu zarządzania, wprowadzenia skutecznych mechanizmów kontroli i wydania wytycznych regulujących gospodarkę leśną do czasu zatwierdzenia nowych planów urządzenia lasu.
Puszcza Białowieska, będąca skarbem przyrody i dziedzictwem kulturowym, potrzebuje pilnych działań w celu ochrony i przywrócenia harmonii w gospodarce leśnej, zgodnie z międzynarodowymi standardami i zobowiązaniami.
