Sztuka ludowa Suwalszczyzny, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się zanikać, wciąż odnajduje swoje miejsce we współczesnej kulturze dzięki nowym twórcom i adaptacji tradycyjnych technik. Wyniki badań terenowych prowadzonych przez zespół pod kierownictwem dr Krzysztofa Snarskiego z Muzeum Okręgowego w Suwałkach pokazują, że pomimo zmian społecznych i kulturowych, lokalne rzemiosła, takie jak plecionkarstwo, garncarstwo czy tkactwo, ewoluują, dostosowując się do współczesnych potrzeb estetycznych i artystycznych.
W badaniach uczestniczyli Katarzyna Waszczyńska z Uniwersytetu Warszawskiego, Paweł Butkiewicz, student z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Anastazja Sidor z Puńska. Jak podkreśla dr Snarski, chociaż niektóre tradycyjne formy rzemiosła, takie jak plecionkarstwo i garncarstwo, w swej użytkowej formie przestają być kontynuowane, ich techniki są wciąż obecne dzięki nowym rzemieślnikom, którzy adaptują je do współczesnych warunków.
Nowe życie dawnych technik
Przykładem takiej adaptacji jest plecionkarstwo, które dawniej służyło głównie do tworzenia użytkowych przedmiotów. Po śmierci mistrza Henryka Bartosiewicza forma użytkowa tej sztuki przestała być praktykowana, ale dzięki Adamowi Pliszce technika ta przetrwała. Pliszka rozwija plecionkarstwo w kierunku estetycznych, ozdobnych form, które bardziej przypominają dzieła sztuki niż przedmioty codziennego użytku.
Podobny los spotkał garncarstwo na Suwalszczyźnie. Tradycyjne wyroby, takie jak garnki i mleczniki, już od dłuższego czasu trudno napotkać, ale Krystyna Prawdzik-Pawłowska wciąż pielęgnuje tę technikę w swojej pracowni w Suwałkach. Jej prace nawiązują do tradycji, ale charakteryzuje je nowoczesne, dekoracyjne podejście, co pokazuje, że rzemiosło ludowe wciąż ewoluuje.
W badaniach członkowie zespołu zwrócili uwagę także nowoczesne pracownie ceramiczne, takie jak „Glinuszka” w Maćkowej Rudzie, które, mimo krótkiego czasu funkcjonowania, kontynuują tradycję, edukując młodzież w zakresie tradycyjnych technik garncarskich. Organizowane są warsztaty, podczas których młodzi ludzie mogą nie tylko poznać tajniki tej sztuki, ale także spróbować swoich sił w tworzeniu glinianych przedmiotów.
Tkactwo na nowym poziomie
Tkactwo, uznawane za jedno z najważniejszych rzemiosł Suwalszczyzny, także zyskało nową formę.
Choć nikt już nie używa tkanych tkanin do przykrywania łóżek czy ław, to tradycyjne wzory, takie jak sejpakowe czy dwuosnowowe, wciąż znajdują swoje miejsce w nowoczesnych dekoracjach, takich jak makatki, aplikacje na plecaki czy torebki. Twórcy nie tylko zachowują stare techniki, ale także wprowadzają je w nowe, estetyczne obszary – podkreśla dr Krzysztof Snarski.
Sabina Knoch, prowadząca pracownię tkactwa w Suwalskim Ośrodku Kultury, nadzoruje pracę adeptów tej sztuki, pozwalając im na eksperymentowanie z tradycyjnymi formami i wzorami. Dzięki jej zaangażowaniu, tkactwo przechodzi „renesans”, stając się bardziej artystyczną niż użytkową formą wyrazu.
Sztuka ludowa w nowoczesnym kontekście
Badania wykazały także, że twórcy rzeźby i malarstwa ludowego coraz częściej zaczynają zadawać pytania dotyczące wartości ich sztuki. Szukają opinii i ocen fachowców, by doskonalić swoje prace. Zmieniają się także techniki – farby akrylowe coraz częściej zastępują te tradycyjne, a gotowe ramy i płótna kupowane w sklepach stają się nowym standardem. Niemniej jednak, tematyka prac nadal oscyluje wokół tradycyjnych motywów, takich jak pejzaże podsuwalskie czy lokalna architektura.
Jednym z przykładów nowatorskiego podejścia do sztuki ludowej są prace Krystyny Sajewskiej, która poszukuje inspiracji w makrofotografii. Z wykorzystaniem tego medium tworzy malarskie obrazy, bawiąc się światłem i cieniem, co stanowi wyraźny krok poza tradycyjne ramy sztuki ludowej.
Ewolucja haftu i plastyki obrzędowej
Nie mniej interesującym odkryciem są zmiany w zakresie haftu. Miejscowe twórczynie, które dawniej zajmowały się haftem krzyżykowym i płaskim, teraz rozszerzają swoją działalność, tworząc małe dzieła artystyczne – ptaszki, koguciki czy postacie z bajek np. Minionki, które powstają z myślą o młodych odbiorcach. Efekt ich pracy, choć zachowuje tradycyjne techniki, jest zupełnie inny od pierwotnych haftów użytkowych. Breloczki wykonane tą techniką to tylko jeden z przykładów zastosowania tradycji w nowej formie.
Plastyka obrzędowa, zwłaszcza pisanki, także przeszła interesującą ewolucję. Tradycyjna technika batikowa, polegająca na nanoszeniu wzorów za pomocą wosku, obecnie często zastępowana jest farbami akrylowymi. Wzory, choć bardziej współczesne i niezwykle barwne, nawiązują do lokalnych tradycji, zachowując ducha kultury ludowej Suwalszczyzny.
Badania terenowe nad sztuką ludową Suwalszczyzny pokazują, że choć tradycyjne rzemiosła ulegają przemianom, wciąż mają swoje miejsce we współczesnej kulturze. Wyniki tych badań będą prezentowane na konferencji naukowej w październiku. Projekt realizowany jest we współpracy Muzeum Okręgowego w Suwałkach ze Stowarzyszeniem „Euroregion Niemen”.
Fot. źródło: Krzysztof Snarski
Pan Adam ma nazwisko PLISZKO, nie Pliszka.