Kompleks cmentarzy siedmiu wyznań w Suwałkach to prawdziwa perełka w skali naszego kraju, a może nawet i Europy. Znajdują się z nim nagrobki osób zasłużonych dla miasta i regionu. Niepokojący trend związany “grobami do ponownego zagospodarowania” może tę sytuację szybko zmienić, na gorsze. Ocalenia choć cząstki pamięci o zmarłych osobach podjęli się pracownicy biblioteki.
Zacznijmy jednak od początku, od Pracowni Digitalizacji i Historii Mówionej…
– Pod koniec 2017 roku zgłosiłem się do dyrektor Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwałkach, Marii Kołodziejskiej z pomysłem stworzenia przy tej instytucji archiwum zdjęć, nagrań audio – wspomnień mieszkańców miasta. Okazało się, że Anna Kaszuba z Działu Czytelni Książek wpadła na podobny pomysł. Nasza propozycja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem. Ta zbieżność inspiracji podkreśliła tylko potrzebę podjęcia się tego wyjątkowego przedsięwzięcia – wspomina Piotr Kuczek z Pracowni Digitalizacji i Historii Mówionej w Bibliotece Publicznej w Suwałkach.
W grudniu 2023 r. pracownia obchodziła kolejny jubileusz i z tej okazji została otwarta tam wystawa fotografii prezentujących “świadków historii”, którzy zdecydowali się na to, aby użyczyć swojego głosu i pamięci na potrzeby dokumentacji. Jak przekonują pracownicy biblioteki – ta wystawa to także hołd złożony wszystkim osobom, które przez dekady przyczyniały się do rozwoju miasta.
Zanim Pracownia w ogóle rozpoczęła swoją działalność, biblioteka pozyskała dofinansowanie na jej utworzenie i wykonanie remontu pomieszczeń. Był to ostatni dzwonek, aby powołać do życia – przy wykorzystaniu środków zewnętrznych – takie „ciało”. Nie jest tajemnicą, że suwalskie instytucje kultury liczą każdy grosz.
– Decyzja ta była punktem zwrotnym w naszej działalności, umożliwiającym rozwinięcie projektu. Digitalizacja najstarszych zbiorów biblioteki przyniosła nam możliwość zachowania dla kolejnych pokoleń nieocenionych skarbów, takich jak np. Kazania Piotra Skargi z XVII wieku, w wersji elektronicznej – dodaje Anna Kaszuba.
Nie każdy wie, że w suwalskiej bibliotece znajdują się książki o dużej wartości historycznej – gromadzone w tzw. Gabinecie zbiorów. W trakcie tych kilku lat działalności Pracowni Digitalizacji i Historii Mówionej zeskanowane zbiory można liczyć w kilkunastu tysiącach stron.
Historia Mówiona: Nagrania o historii miasta i jego mieszkańców
– W dziedzinie historii mówionej Pracownia działa już szósty rok, nagrywając i zapisując biografie – jak dotąd – prawie 100 osób związanych z Suwałkami. Każda osoba swoją własną historię opowiada wedle uznania, opowiada o życiu, pracy, sklepach, cmentarzach, ulicach i popularnych miejscach. Nagrania te stanowią bezcenne źródło informacji, a nasze ekspozycje i wystawy opierają się właśnie na nagraniach audio i kopiach fotografii przekazanych przez suwalczan, czyli niepublicznych zbiorach – zaznacza Piotr Kuczek.
Każde nagranie jest zindeksowane i starannie opisane. Pracownia posiada też swoją stronę internetową, na której znajduje się prezentacja tylko wycinka działalności. Tematyka i zakres zbiorów są tak szerokie, że trudno byłoby umieścić tam wszystkie zgromadzone przez lata materiały. Ważne jest to, że ze zbiorów może skorzystać każdy, kogo dana tematyka interesuje.
Fot. Niebywałe Suwałki
Znikające groby, czyli projekt inwentaryzacji najstarszych nagrobków z cmentarza przy ul. Bakałarzewskiej
Codzienna działalność Pracowni Digitalizacji i Historii Mówionej w tym roku zostanie rozszerzona o nowy komponent – bardzo ważny dla historii i dziedzictwa Suwałk. Chodzi o najstarsze pomniki i ludzi – mieszkańców miasta – o których pamięć często zaginęła, ich bliscy nie żyją, a groby popadają w zapomnienie. Zdaniem pracowników biblioteki, najstarsza część suwalskiego cmentarza, na której znajdują się XIX-wieczne nagrobki i te, z początków XX wieku, powinna zostać wykluczona z możliwości “ponownego zagospodarowania”. Niestety, według prawa zabytkiem jest cmentarz jako kompleks, cmentarna kaplica również, poszczególne nagrobki już nie.
– Właśnie rozpoczęliśmy realizację projektu związanego z inwentaryzacją najstarszych nagrobków na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej. W ciągu kilku najbliższych miesięcy będziemy starali się upamiętnić mieszkańców, którzy przyczynili się do rozwoju miasta i zapisali się w historii. Zauważyliśmy, że, wiele grobów zaczyna znikać. Razem z nieformalną grupą z biblioteki, która wygrała projekt Fundacji BGK, dążymy do zatrzymania tego procesu. Inwentaryzacja grobów i poszukiwanie informacji o zmarłych będzie dla nas kluczowe – tłumaczą Piotr Kuczek i Anna Kaszuba.
Bez pomocy wolontariuszy się nie obejdzie. Projekt ma trwać tylko kilka miesięcy, a pracy jest ogrom.
Historyczna baza danych powinna powstać – wszystkie ręce na pokład
W miarę postępu projektu, planowane jest stworzenie bazy danych i schematycznego planu cmentarza, aby ułatwić osobom zainteresowanym dostęp do informacji i najstarszych nagrobków. Wkrótce odbędzie się też spotkania z mieszkańcami, którzy chcą służyć pomocą inicjatorom projektu w poszukiwaniach informacji (w środę, 24 stycznia o godz. 17.30 w pracowni Smykałka w Bibliotece Publicznej w Suwałkach). Nagrobków jest wiele, niektóre w złym stanie, wymagające remontu – jak np. grób zasłużonych dla Suwałk członków rodziny Kunc. Nagrobek Joanny Samotyho zm. 1938 i Wacława Samotyho 1863-1938 jest przeznaczony „ponownego zagospodarowania”, podobnie jak grób urodzonych w XIX-wieku Konstantego i Eugenii Jaszczołtów.
Czy Suwałki wzorem innych miast zachowają najstarsze nagrobki, odcinając tę część cmentarza od możliwości ponownego zagospodarowania? Czas pokaże.
Fot. Piotr Kuczek
Każdy nosi w sobie opowieść. Biblioteczna Pracownia Historii Mówionej zbiera takie skarby (audio)
